MËSIMDHËNIA EFEKTIVE NË ARSIMIN E LARTË

NASER ZABELI

Universiteti i Prishtinës , “H. Prishtina”

MËSIMDHËNIA EFEKTIVE NË ARSIMIN E LARTË

Në dekadën e fundit të shekullit XX, cilësia e mësimdhënies dhe të mësuarit në AL ka fituar vëmendjen mbarë botërore. Efektiviteti në mësimdhënie është një proces kompleks, ndër të tjera është proces ndikues, sepse afekton në mirëqenien akademike, fizike, psikike, emocionale dhe të sjelljes së studentëve. Efektiviteti në fushën e mësimdhënies bazohet në kritere, të cilat janë të vëzhgueshme, që identifikohen përgjatë një procesi vëzhgues në klasë, në marrëdhënien e krijuar të mësimdhënësve me studentët, ndikimin e tyre në performancën e studentëve, në ndërlidhjen e faktorëve të ndryshëm mësimorë, si format, metodat, teknikat, rezultatet e pritshme, niveli i profesionalizmit të mësimdhënësve, bashkëpunimi me faktorë të tjerë etj. (Zabeli, 2023). Pra, efektiviteti në mësimdhënie luan një rol kritik në procesin e të mësuarit dhe për dallim nga arsimi parauniversitar, në AL dihet më pak për konceptualizimin dhe vlerësimin e tij. Megjithatë, viteve të fundit ka një rritje më të madhe të interesimit për cilësinë e mësimdhënies në arsimin universitar në përgjithësi, sepse vizioni në arsimin e lartë është i konceptuar gjithnjë e më shumë të sigurojë mësimdhënie efektive në universitete dhe të jetë në gjendje të përcaktojë këtë efektivitet.

Mësimdhënia universitare mund të përkufizohet si një aktivitet akademik që kërkon një shtrirje të gjerë të shkathtësive dhe praktikave profesionale, si dhe nivelin e lartë të ekspertizës në fusha dhe disiplina përkatëse dhe çështje të tjera kontekstuale. Përpjekja për të aplikuar qasjet efektive të mësimdhënies si një mësimdhënës universitar siguron themelin për një kontekst cilësor të të mësuarit dhe mësimdhënies dhe një përpjekje e tillë është kritike për të gjithë mësimdhënien, stafin, studiuesit akademikët dhe në të vërtetë për të gjithë sektorin e AL, si në nivel kombëtar ashtu edhe në atë ndërkombëtar. Në këtë vijimësi, efektiviteti i mësimdhënësve në arsimin e lartë mund të shihet nga tri këndvështrime të ndryshme, por të ndërlidhura: Matja e hyrjeve (inputeve), proceseve dhe daljeve (outputeve). Hyrja (inputi) i referohet asaj që një anëtar i fakultetit sjell në pozicionin e tij. Ai matet përgjithësisht dhe përfshin elementë të tillë si formimi i mësimdhënësit, besimet, pritshmëritë, përvoja, njohuritë e përmbajtjes pedagogjike, certifikimi dhe licencimi dhe formimi akademik. Proceset, nga ana tjetër, i referohen ndërveprimit mes mësimdhënësve dhe studentëve. Kjo mund të përfshijë aktivitetet profesionale të një mësimdhënësi brenda komunitetit më të madh të universitetit. Rezultatet e proceseve mësimore, janë të tilla si ndikimi në arritjet e studentëve, normat e diplomimit, sjellja e studentëve, angazhimi, qëndrimet dhe mirëqenia social-emocionale (Mastrokoukou, dhe të tjerë, 2022).

Përkufizimet rreth asaj që identifikohet si efektivitet në mësimdhënie në AL nuk janë ende të kompletuara apo të dhëna në një mënyrë unike dhe të kornizuar. Mësimdhënia efektive në AL është koncept me përkufizime të ndryshme. Termi është përcaktuar në mënyra të ndryshme sipas qëndrimit të mësimdhënësit, ideologjisë dhe ekspertizës në këtë temë, aftësisë për të rritur performancën mësimore të studentëve dhe përpjekjes për të përgatitur studentët në përdorimin dhe përpunimin kognitiv të nivelit të lartë gjatë të mësuarit. Janë bërë përpjekje të ndryshme për të përshkruar karakteristikat e mësimdhënies efektive duke përdorur perspektivat të ndryshme teorike. Studiues të ndryshëm konstatojnë se, një mësimdhënës i mirë di të motivojë studentët, të jap konceptet dhe informacionet në mënyrë efikase dhe ndihmon studentët të përballojnë pengesat që lidhen me të mësuarit (Talip dhe të tjerë, 2022).

Efektiviteti i mësimdhënies është një koncept i diskutueshëm në të cilin gërshetohen shumë aspekte, gërshetohen shumë vlera të cilat prodhojnë edhe përkufizime të ndryshme. Prandaj, një përkufizim kuptimplotë i efektiviteti në mësimdhënie duhet të lidhet me kontekstin specifik në të cilën vlerësohet mësimdhënia duhet të klasifikohen hapur vlerat dhe supozimet të cilat mbështesin kuptimin e tyre për atë se çfarë do të thotë të jesh një mësimdhënës efektiv dhe çfarë konsiderojnë ata praktika më të mira. Për shembull, një përkufizim mund të pasqyrojnë misionin e një universiteti, praktikat unike të një akademiku, ose vlerat që qëndrojnë si themele e që mund të ndërlidhen me kriteret për karakteristikat e mësimdhënies efektive, me dëshmi për atë që konsiderohet mësimdhënie efektive dhe me standardet që përcaktojnë pritjet e cilësisë dhe sasisë. Koncepti i mësimdhënies efektive në arsimin e lartë atëherë mund të vazhdojë të ketë rezonim dhe kuptim brenda një kontekst të ndryshëm dhe që do të vazhdojë të jetë në ndryshim. Megjithatë, ka përpjekje për të përcaktuar kritere të cilat do të përafrojnë atë që përbën substancën e mësimdhënies efektive. Në një analizë hulumtuese Mastrokoukou dhe të tjerë (2022) paraqesin disa kritere:

Kriteri 1 – Qasje ndaj mësimdhënies që ndikojnë, motivojnë dhe frymëzojnë studentët për të mësuar. Mund të zgjerohen në mënyrë të dobishme për të përfshirë një nocion më të gjerë, atë të angazhimit të studentëve. Kjo përfshin aspekte të tilla si, kurset, mjedisin mësimor dhe mësimdhënien si dhe nivelin e angazhimit që ata përjetojnë përmes, p.sh. ndërveprimeve staf-student, student-student dhe mundësitë për punë të integruara në përvojat e të mësuarit;

Kriteri 2 – Zhvillimi i kurrikulave dhe burimeve që reflektojnë një komandim të fushës. Përfshirja e qartë e nocionit të kurrikulave të fokusuara në nevojat aktuale dhe të ardhshme të studentëve janë të rëndësishme. Parashikimi i nevojave të ardhshme do të ishte e vështirë, por aftësitë në vlerësimin kritik, përshtatshmërinë, fleksibilitetin, hulumtimin, punën bashkëpunuese sigurisht që do të ishin përgatitje të dobishme për të ardhmen. Kurrikulat që përgatisin studentët për punësim mund të jenë gjithashtu me vlerë të merren parasysh. Më konkretisht, nëpërmjet përvojës profesionale dhe industriale në kurrikulat dhe burimet për studentët; përgatitja e studentëve për punësim duke ofruar njohuri teorike dhe përvoja praktike për gatishmërinë për të filluar punën; dhe më gjerësisht, sigurimin e të diplomuarve janë më të përgatitur për t'u bashkuar me fuqinë punëtore, mund të përfshihen;

Kriteri 3 - Qasje ndaj vlerësimit dhe reagimeve që nxisin pavarësinë e të mësuarit. Mund t'i kushtohet vëmendje adresimit të kësaj nevoje në një shtrirje në nivel më të gjerë, si për shembull duke zhvilluar studentët si individë dhe kapacitetet e tyre për të vlerësuar veten e tyre. Në një nivel më praktik, përdorimi i mjeteve elektronike dhe iniciativave të tjera në internet dhe në mënyrë elektronike që inkurajojnë studentët të monitorojnë dhe vlerësojnë të mësuarit e tyre.

Kriteri 4- Respekt dhe mbështetje për zhvillimin e studentëve si individ. Një artikulim i qartë i nevojës për të respektuar diversitetin dhe dallimin e vlerave është veçanërisht i rëndësishëm duke pasur parasysh studentin multikulturor dhe multietnik, grupet në universitetet tona dhe nevojën që të gjithë studentët të përfitojnë nga ai diversitet dhe ekspozim;

Kriteri 5 - Aktivitete shkencore që kanë ndikuar dhe përmirësuar të mësuarit dhe mësimdhënien. Mund të merren parasysh aspekte për koordinimin, menaxhimin dhe udhëheqjen e kurseve, të ekipeve të sesioneve dhe stafi tjetër dhe të nxënit të studentëve; ngritja e kapaciteteve përmes aktiviteteve të ndryshme në staf të ri dhe me më pak përvojë mësimore nëpërmjet teknikave, të tilla si rishikimi nga kolegët të skemave të mësimdhënies dhe mentorimit dhe duke kontribuar në sigurimin e cilësisë dhe përmirësimi i përpjekjeve të mësimdhënies dhe të mësuarit.

Për më shumë, konstatohet se mund të konsiderohen edhe kritere të tjera të reja si, kriteret që njohin kërkesat e veçanta dhe sfiduese ndaj mësimdhënësve për aplikimin e pedagogjisë së qëndrueshme, duke kuptuar dhe përfituar nga teknologjitë në zhvillim, duke lëvizur me inovacionet teknologjike për t'iu përshtatur nevojave të studentëve. Nënkriteret si: sjellja, teknologjitë e reja dhe ato në zhvillim, parimet e mësimdhënies së përsosur, së bashku, mund të përmbushin në mënyrë efektive nevojat e studentëve dhe të mësimdhënies në nivel global. Kriteret e reja që do t'u mundësonin mësimdhënësve të demonstrojnë ekspertizë në përmbushjen e pritshmërisë të fakultetit, duke përfshirë edhe pritshmërinë e qeverisë, punëdhënësve dhe palëve të tjera të interesuara. Studimi i thelluar (Mastrokoukou dhe të tjerë, 2022) ka treguar një mungesë provash për një përkufizim të përbashkët dhe të pranuar gjerësisht. Kjo ndoshta nuk është befasuese duke pasur parasysh se efektiviteti i mësimdhënësit është një koncept shumë i gjerë që përfshin një gamë të gjerë të variablave që duhet të merren parasysh duke filluar me marrëdhëniet dypalëshe dhe lidhjen ndërmjet mësimdhënies dhe të mësuarit dhe rrjedhimisht ndërmjet mësimdhënësve dhe studentëve. Hedhja e dritës mbi mënyrat se si përcaktohet efektiviteti i mësimdhënësit është i rëndësishëm për dy arsye kryesore. Para së gjithash, ajo që matet është një konsideratë e asaj që vlerësohet dhe për këtë arsye ajo që matet, vlerësohet. Efektiviteti i mësimdhënësit duhet të përfshijë gjerësisht kompetencën në katër fusha:

1. Stili i mësimdhënies;

2. Organizimi i kursit;

3. Angazhimi i studentëve;

4. Përcaktimi i progresit (Mastrokoukou dhe të tjerë, 2022).

Ky rishikim përfaqëson një hap të parë drejt të kuptuarit të praktikave të bazuara në dëshmi në mësimdhënie. Se sa me efektivitet japim mësim varet, së pari, nga ajo që ne si mësimdhënës mendojmë se çfarë është mësimdhënia.

Mësimdhënia efektive kërkon që ne të eliminojmë ato aspekte të mësimdhënies sonë që inkurajojnë qasjet sipërfaqësore ndaj të mësuarit. Kjo që mësimdhënësit dhe studentët të kuptojnë se angazhimi i duhur është një ide e mirë dhe nxitëse ( motivuese) dhe se duhet vendosur klimë të atillë që do të optimizojë ndërveprimet e duhura me studentët. Një aspekt i rëndësishëm i mësimdhënies efektive është praktika reflektuese, duke përdorur reflektimin transformues, i cili përfshin mësimdhënësit që reflektojnë mbi mësimdhënien aktuale përmes thjerrëzës së një teorie të shëndoshë të mësimdhënies dhe të mësuarit në mënyrë që të krijohet një mjedis i përmirësuar mësimor që përshtatet me kushtet ndryshimit (Biggs dhe Tang, 2011).

PARIMET E MËSIMDHËNIES EFEKTIV

Në një analizë të literaturës, (Scott dhe Scott, pvb), sistemon shtatë parime të efektivitetit në mësimdhënie duke synuar në mënyrë specifike nivelet universitare, si vijon: 

1. Inkurajoni kontaktin ndërmjet studentëve dhe fakultetit. Këto ndërveprime u mundësojnë studentëve të menaxhojnë problemet, të rrisnin intelektualin e studentëve përkushtim dhe inkurajoni ata që të mendojnë për vlerat e tyre dhe planet e ardhshme.

2. Zhvilloni reciprocitet dhe bashkëpunim ndërmjet studentëve. Inkurajoni studentët për të zhvilluar shkathtësitë bashkëpunuese, rrisni proceset e tyre njohëse dhe promovoni të mësuarit e thellë. 

3. Inkurajoni të mësuarit aktiv. Studentët pasiv në përgjithësi nuk mësojnë aq efektivisht sa ata aktiv. Veprimtaritë e studentëve janë më efektive nëse përfshijnë shkrimin, diskutimin dhe zbatimin e të mësuarit të ri dhe lidhjen me përvojën e kaluar.

4. Siguroni reagime të menjëhershme. Reagimet formuese dhe përmbledhëse janë thelbësore për të mbështetur të mësuarit e vazhdueshëm të studentëve. Reagimet e mësimdhënësve duhet të jenë në kohë për të siguruar zhvillimin e vazhdueshëm të studentëve, të kuptuarit dhe korrigjimin e keqkuptimeve. Metanjohja, ose ndërgjegjësimi i procesit të mësuarit dhe mënyrat e të menduarit, është gjithashtu një përbërës kritik për të mësuarit e suksesshëm.

5. Theksoni kohën në detyrë. Aftësitë organizative janë thelbësore për suksesin e studentëve. Studentët kanë nevojë për ndihmë për të zhvilluar shkathtësitë e duhura të menaxhimit të kohës. Prandaj, mësimdhënësit duhet të strukturojnë me kujdes përvojat e të mësuarit dhe detyrat e vlerësimit të cilat sigurojnë zhvillimin e shkathtësive thelbësore.

6. Komunikoni pritshmëri të larta, prisni më shumë dhe do të merrni më shumë. Akademikët që kanë pritshmëri të mëdha për studentët do të gjejnë shpesh përpjekje shtesë për t'i përmbushur pritshmërinë. Aspekti tjetër i rëndësishëm i këtij parimi është se duhet të ketë komunikim të qartë me studentët për pritshmërinë e akademikëve.

7. Respektoni talentet dhe mënyrat e ndryshme të mësuarit. Kjo në thelb nënkupton që mësimdhënësit duhet të adoptojnë një sërë strategjish mësimore për të siguruar mësimin e suksesshëm të të gjithë studentëve (Scott dhe Scott, pvb).

Përgjigjja në pyetjen se sit ë bëhemi mësimdhënës efektiv kërkon elaborim të gjerë. Në një hulumtim të përmendur më lartë (Mastrokoukoudhe të tjerë, 2022), nga një rishikim i gjerë i literaturës të botuar mbi efektivitetin i mësimdhënësve në AL, kanë konkluduar se efektiviteti i mësimdhënësit duhet përfshijnë gjerësisht kompetencat në katër fusha (stili i mësimdhënies, organizimi i kursit/lëndës, angazhimi i studentëve dhe përcaktimi i progresit). Ky rishikim paraqet një hapi të rëndësishëm drejt kuptimit të praktikave të bazuara në dëshmi, në hulumtime rreth efektivitetit në mësimdhënie. Autorët e këtij hulumtimi, theksojnë se temat përmbledhëse të praktikave të mësimdhënies efektive, megjithatë nuk përmbajnë një listë shteruese të gjitha praktikave të mundshme të mësimdhënësve. Në vend të kësaj, temat mishërojnë praktikat më të rëndësishme që lidhen me zbatimin e efektivitetit të mësimdhënësve, prandaj nevojiten kërkime shtesë për të vlerësuar efektivitetin e mësimdhënësit së bashku me perceptimet e studentëve për efektivitetin dhe pritshmërinë për një klimë efektive në klasë.

Bibliografia

Biggs, J. &Tang, C, (2007). Teaching for Quality Learning at University (3rd Edition). -- Berkshire: Open University Press - McGraw-Hill Education.

Biggs, J.& Tang, C. (2011). Teaching for Quality Learning at University. What the Student Does(4th edition). The Society for Research into Higher Education.

Mastrokoukou S., Kaliris A., Donche V., Chauliac M., Karagiannopoulou E., Christodoulides P. & Longobardi C. (2022). Rediscovering Teaching in University: A Scoping Review of Teacher Effectiveness in Higher Education. Front. Educ. (7)861458. doi: 10.3389/feduc.2022.861458).

McCarty, W.,Crow, S. R., Mims, G. A., Potthoff, D. E. & Harvey, J. S. (2016). Renewing Teaching Practices: Differentiated Instruction in the College Classroom. Journal of Curriculum, Teaching, Learning and Leadership in Education. 1 (1) , Article 5. https://digitalcommons.unomaha.edu/ctlle/vol1/iss1/5.

Misseyanni, A., Lytras, M. D. , Papadopoulou, P. & Marouli, C. (2018). Active Learning Strategies in Higher Education - Teaching for Leadership, Innovation, and Creativity. ISBN: 978-1-78714-488-0, eISBN: 978-1-78714-487-3.

Moya, E. C., Lopez, M. A.R., & Cara, M. J. C. (2020). Active Methodologies in Higher Education: Perception and Opinion as Evaluated by Professors and Their Students in the Teaching-Learning Process. Front. Psychol. Sec. Educational Psychology. 11. https//:doi.org/10.3389/fpsyg.2020,01703.

Mthethwa-Kunene, K., Rugube, T., & Maphosa, C. (2022). Rethinking Pedagogy: Interrogating Ways of Promoting Deeper Learning in Higher Education. European Journal of Interactive Multimedia and Education. 3(1), e02204. https://doi.org/10.30935/ejimed/11439. 

Raman, S. (2016). Emerging Trends in Higher Education Pedagogy. Wawasan Open University.

Sayantan Mandal (2018). Teaching-Learning in Higher Education: Evolution of Concepts and an Attempt towards Developing a New Tool of Analysis. Centre for Policy Research in Higher Education (CPRHE) National Institute of Educational Planning and Administration.

Scott, D. E. & Scott, S. (pvb). Effective University Teaching and Learning. https://www.ucalgary.ca/provost/sites/default/files/teams/1/scottscott-effectiveuniversityteachingandlearning.pdf)

Shulman, L. S., & Shulman, J. H. (2004). How and What Teachers Learn: A Shifting Perspective. Journal of Curriculum Studies, 36, 257-271. https://doi.org/10.1080/0022027032000148298.

Silva, E. R., Amorim, C., Herguedas, J.L.A. & Batista, P. (2022). Trends of Active Learning in Higher Education and Student’s Well-Being: A Literature Review. Front Psychol. Sec. Educational Psychology 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.844236.

Smith, K. (2020). Expansive Learning for Teacher Educators- The Story of the Norwegian National Research School in Teacher Education (NAFOL). Curriculum, Instruction, and Pedagogy. https://doi.org/10.3389/feduc.2020.00043).

Scott, D. E. & Scott, S. (nd). Effective University Teaching and Learning. https://www.ucalgary.ca/provost/sites/default/files/teams/1/scottscott-effectiveuniversityteachingandlearning.pdf.

Smolikevych, N. (2019). The teacher’s main competencies in modern higher education. EUROPEAN HUMANITIES STUDIES: State and Society Issue 3(І). 

Solís, A. (2009). Pedagogical Content Knowledge- What Matters Most in the Professional Learning of Content Teachers in Classrooms with Diverse Student. IDRA Newsletter Populations.https://www.idra.org/resource-center/pedagogical-content-

knowledge/

Sonnenschein, K. & Ferguson, J. (2020). Developing professional communication skills: Perceptions and reflections of domestic and international graduates. Journal of University Teaching & Learning Practice. 17(3). Available at:https://ro.uow.edu.au/jutlp/vol17/iss3/5.

Sparks, J. R., Song, Y., Brantley, & Liu, O. L. (2014). Assessing Written Communication in Higher Education: Review and Recommendations for Next-Generation Assessment. Research Report ETS RR–14-37. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1109266.pdf.

Sridharan, B. & Jamie, M. (2016). Authentic Assessment Methods: A Practical Handbook for Teaching Staff. Part-I. Deakin University. https://www.researchgate.net/publication/289996648_Authentic_Assessment_Methods.

Staricoff, M. (2021). The Joy of Not Knowing - A Philosophy of Education Transforming.

Stewart, V. (2010). Education Goes Digital and Global. Phi Delta Kappan, 92(4), 99–100. https://doi.org/10.1177/003172171009200423).

Talip, S. B., Ismail, Z.I. M. , Yusoff, M. S. B., Hermizi Hapidin, H. , Noor ,N.F.M. & Hadie,

S.N.H. (2022). Elements of Effective Teaching in Higher Education: Implication to Anatomy Education. Education in Medicine Journal 2022. 14(3): 1–18.

Zabeli, N. (2023). Mësimdhënia efektive dhe kurrikula (Effective Teaching and Curricula). Prishtinë: Magjia e Librit.