TË MËSUARIT DHE MËSIMDHËNIA E BAZUAR NË KËRKIM DHE NË PROJEKTE

Prof. Dr. Naser Zabeli

Universiteti i Prishtinës

TË MËSUARIT DHE MËSIMDHËNIA E BAZUAR NË KËRKIM DHE NË PROJEKTE

a. Të mësuarit e bazuar në kërkim

Të mësuarit e bazuar në kërkim është një qasje didaktike e cila më së miri u mundëson studentëve të përjetojnë proceset e krijimit të njohurive. Atributet e të mësuarit bazuar në kërkim përfshijnë të mësuarit e stimuluar nga kërkimi, një qasje e përqendruar te studenti ose të mësuarit në të cilin roli i mësimdhënësit është të veprojë si lehtësues, një lëvizje drejt mësimit të vetëdrejtuar dhe një qasje aktive ndaj të mësuarit. Studentët duhet të zhvillojnë aftësi kërkimore dhe të përgatiten për të mësuar gjatë gjithë jetës. Ata duhet të arrijnë rezultate që përfshijnë të menduarit kritik, aftësinë për kërkim të pavarur, përgjegjësi për mësimin e vet dhe rritjen dhe pjekurinë intelektuale. Mbështetja e fortë për një qasje të mësuarit të bazuar në kërkim vjen nga konstruktivizmi, kërkimi kognitiv mbi motivimin e studentëve, zhvillimi intelektual, qasja ndaj të nxënit, një qasje didaktike joshëse dhe bindëse që ofron një mënyrë që mësimdhënia dhe kërkimi të integrohen fuqishëm në dobi të të gjithë aktorëve (studentëve, mësimdhënësve dhe institucioneve).

Të mësuarit e bazuar në kërkim është përshkruar si një term ombrellë për një spektër të qasjeve pedagogjike (p.sh. puna në terren, skenarët e problemeve, projektet kërkimore dhe të mësuarit eksperimental) që të lehtësojë eksplorimin dhe kërkimin e studentëve. Të mësuarit e bazuar në kërkim, synon të vendosë studentin në qendër të mësimit dhe ofron mundësi për studentët që të drejtojnë atë që ata mësojnë në lëndët që ndjekin. Të mësuarit e bazuar në kërkim bazohet në teorinë konstruktiviste dhe socio kulturore të të mësuarit dhe shihet si një mënyrë për të forcuar lidhjet ndërmjet kërkimit dhe mësimdhënies në arsimin e lartë. Përmes kësaj qasjeje, kërkohet që studentët të angazhohen në mënyrë aktive mbi bazën e njohurive të disiplinës së tyre dhe gjithashtu mbështesin studentët në krijimin e njohurive të reja. Zhvillimi i marrëdhënies ndërmjet mësimdhënies dhe kërkimit shpesh konsiderohet si një ideal në universitetet e udhëhequra nga hulumtimi. Përmes kërkimit, studentët kanë mundësi të përfshihen drejtpërdrejt me probleme të hapura që janë nxjerrë nga konteksti disiplinor ose praktika profesionale. Kjo mund të ofrojë një hyrje në metodologjinë kërkimore që konsiderohet parësore në zhvillimin e qëndrimeve intelektuale te studentët të lidhura me vetautorësinë si vetëdije se, dija si e ndërtuar, rrjedhëse dhe e kontestuar është një besim në zotërimin e aftësisë për të krijuar njohuri të reja dhe aftësi për të marrë pjesë në bashkësinë e prodhimit të dijes dhe i inkurajon studentët të jenë më kureshtar, më motivues për të zhvilluar të kuptuarit e tyre për temën e caktuar (McKinney, në Aston dhe Walsh, 2021).

Të mësuarit e bazuar në kërkim bie nën fushën e qasjeve induktive të mësimdhënies dhe të mësuarit, pra të mësuarit fillon me një sistem vëzhgimesh ose të dhënash për t'u interpretuar ose me një problem kompleks të botës reale, ku studentët studiojnë të dhënat ose problemin që ata kërkojnë përmes fakteve, procedurave e kështu me radhë. Pra, mësimdhënësi që përdor këtë model, zbaton metodat induktive të mësimdhënies e cila sipas analizës së literaturës të hulumtimeve të ndryshme sipas studiuesve (Smith, pvb) kanë disa karakteristika:

• një qasje me studentin në qendër në të cilën fokusi i mësimdhënies është në të mësuarit e studentëve dhe jo në komunikimin e rregullave të përcaktuara të përmbajtjes ose njohurive;
• të mësuar aktiv që ka të bëjë me të mësuarit duke bërë që mund të përfshijë, për shembull studentët që diskutojnë pyetje dhe zgjidhin probleme;
• zhvillim i aftësive të të mësuarit të vetëdrejtuar në të cilat studentët marrin më shumë përgjegjësinë për të mësuarit e tyre;
• një bazë teorike konstruktiviste e cila propozon që studentët të ndërtojnë kuptimin e tyre të realitetit, janë studentët ata që krijojnë njohuri më tepër se sa njohuria që imponohet ose transmetohet me udhëzim të drejtpërdrejtë;
• të mësuarit bashkëpunues dhe ndërveprues; 
• punë si brenda klasës ashtu edhe jashtë klasës.

b. Mësimdhënia e bazuar në kërkim

Mësimdhënia e Bazuar në Kërkim (MBK) është një model mësimdhënieje që në qendër ka studentin, mësimdhënie që i inkurajon studentët të bëjnë pyetje dhe të hetojnë problemet e botës reale. Në këtë lloj mjedisi mësimor, studentët angazhohen në mënyrë aktive në procesin mësimor dhe u jepet mundësia të eksplorojnë kuriozitetet e tyre për fenomenet që studiohen. Është një ndërlidhje midis asaj që mësojnë në klasë me botën reale. Elementet e të mësuarit në kërkim e kanë origjinën që nga mësimet e Konfucit dhe Sokratit e deri te Spinoza dhe pedagogu amerikan Dewey, i cili ndër të tjera besonte se edukimi fillon me kureshtjen që ka studenti dhe se të mësuarit dhe kërkimi janë aktivitete përkatëse. I ndikuar nga Dewey, të mësuarit e bazuar në kërkim u adoptua nga shumë mësimdhënës të viteve 1970-të dhe filloi të shfaqet, pothuajse njëkohësisht edhe në institucionet e arsimit të lartë. Kërkimi është akti i kërkimit të informacionit. Nga ana tjetër, hulumtimi është një metodë për marrjen e informacionit dhe analizimin e materialeve dhe burimeve për të vendosur fakte dhe për të nxjerrë gjetje të reja. Kërkimi përdoret më shumë në bisedat e përditshme. Ndërkohë, hulumtimi përdoret në një fushë më profesionale apo shkencore (Smith, pvb).

Mësimdhënia e Bazuar në Kërkim (MBK) është ndër qasjet didaktike të mësimdhënies aktive arsimore, që gjithnjë e më shumë po fiton popullaritet. MBK është një strategji që rrit kureshtjen, eksplorimin dhe të mësuarit kërkimor, ku përfshin hapa të ngjashëm me ato në metoda e përdorur nga hulumtuesit gjë që e bën të ndryshojë nga praktikat e zakonshme të mësimdhënies (Olivares dhe të tjerë, 2021). MBK shihet si një mënyrë për të forcuar lidhjet ndërmjet kërkimit dhe mësimdhënies në AL, sepse përmes saj kërkohet që studentët të angazhohen në mënyrë aktive mbi bazën e njohurive të tyre dhe gjithashtu të mbështeten në ndërlidhjen e njohurive paraprake me njohuritë e reja. Zhvillimi i marrëdhënies ndërmjet mësimdhënies dhe kërkimi konsiderohet si një ideal në universitetet e udhëhequra nga kërkimi, por shpesh është konceptuar si informim i studentëve për hulumtimet më të fundit dhe studentët mësohen nga mësimdhënës që janë studiues aktiv, në vend të asaj që studentët në fakt duhet ta bëjnë vetë kërkimin. Përmes kërkimit, studentët kanë mundësi të përfshihen drejtpërdrejt në probleme të hapura që janë nxjerrë nga konteksti i disiplinës, kursit ose praktikës profesionale dhe kjo mund të ofrojë një hyrje në komunitetet kërkimore. MBK është thelbësore në zhvillimin e qëndrimeve intelektuale të studentëve të lidhura me vetautorësinë si një qëllim qendror në arsimin e lartë universitar (McKinney, në Aston dhe Walsh, 2021).

Për më shumë, MBK është një strategji arsimore në të cilën studentët ndjekin metoda dhe praktika të ngjashme me ato të shkencëtarëve profesionistë për të ndërtuar njohuri. MBK mund të përkufizohet si një proces i zbulimit të të rejave, zbulimit të marrëdhënieve shkakësore, me studentin i cili formulon hipoteza dhe i teston ato duke kryer eksperimente ose duke bërë vëzhgime. Shpesh ajo shihet si një qasje për zgjidhjen e problemeve dhe përfshin aplikimin e disa shkathtësive për zgjidhjen e problemeve, thekson pjesëmarrjen aktive dhe përgjegjësinë e studentit për zbulimin e njohurive që janë të reja nëpërmjet një procesi mësimor të vetëdrejtuar, pjesërisht induktiv dhe pjesërisht deduktiv duke bërë eksperimente për të kërkuar marrëdhëniet për të paktën një grup të variablave të varur dhe të pavarur, ani pse nuk është e thënë një kërkim të përfshijë gjithmonë një studim empirik që duhet testuar, por edhe një kërkim që eksploron dhe gjeneron ide të reja. Në këtë kuptim, Constantinos dhe të tjerë (2015), në studimin e tyre, konkludojnë se një kërkim ka disa faza të përgjithshme dhe nën faza. Këto faza kërkimore dhe procese të ndërlidhura mund të organizohen në rrugë të ndryshme që mund të ndiqen gjatë hartimit të situatave specifike të të mësuarit. Versioni bazë fillon nga faza e konceptimit, ku studentët kanë mundësinë të kalojnë në fazën e kërkimit duke gjeneruar pyetje ose hipoteza. Një grup pyetjesh nevojiten për të bërë një plan dhe për të filluar me eksplorimin, ndërsa qasja e drejtuar nga hipoteza i udhëzon studentët drejt eksperimentimit më të strukturuar në fazën e kërkimit. Përveç kësaj, cikli i veçantë i kërkimit mund të përshtatet duke vënë theks të ndryshme në fazën e diskutimit. Në rastin më të thjeshtë, studentët mund të paraqesin përfundimet e tyre të bazuara në kërkime të tjerëve, ndërsa në një proces më të sofistikuar komunikimi dhe reflektimi mund të jenë procese të rëndësishme që thirren në çdo fazë të kërkimit të përgjithshëm, si dhe në fund të një cikli mësimor, p.sh. studentët vetë ose në një grup mund të diskutojnë procesin e tyre të të mësuarit dhe rezultatet e tij në fazën e konceptimit përpara se të kalohet në kërkim.

Karakteristikat, llojet dhe hapat e zbatimit te mësimdhënia e bazuar në kërkim

MBK ka shumë të përbashkëta me qasje tjera didaktike të cilat promovojnë të mësuarit dhe mësimdhënien aktive. Megjithatë, disa nga karakteristikat që shërbejnë si shenja dalluese të MBK dhe ato janë:

• Theksimi i barabartë në proces (komunikimi, reflektimi, bashkëpunimi, analizimi, etj) dhe përmbajtjet;
• Kurioziteti i vërtetë dhe pyetje (nga mësimdhënësit dhe studentët ) janë qendrore;
• Zëri i studentit është i dukshëm - elementet e kurrikulës dhe të mësuarit janë negociuar dhe pyetjet e studentëve merren dhe trajtohen seriozisht;
• Konstatohen dhe ndërtohen njohuritë e mëparshme – vlerësimi formues dhe planifikimi i mëvonshëm është thelbësor;
• Identifikohen koncepte domethënëse dhe pyetje thelbësore që unifikojnë njohuritë dhe të kuptuarit;
• Studentët përfshihen në mënyrë aktive në ndërtimin e kuptimeve nëpërmjet përvojave praktike, kërkimi, përpunimi dhe komunikimi i tyre në mënyra të ndryshme;
• Mësimi zhvillohet në një kontekst social - studentët mësojnë nga njëri-tjetri, bashkë me të tjerët dhe nga ata jashtë kontekstit të klasës;
• Ekziston një supozim se kuptimet janë të përkohshme dhe të vazhdueshme rishikuar dhe rafinuar në bazë të mësimit dhe pyetjeve të reja;
• Reflektimi, metanjohja dhe thellësia e mendimit vlerësohen dhe planifikohen;
• Vlerësimi është i vazhdueshëm dhe lidhja e kritereve të qarta performanca/produktet për qëllime rigoroze të kurrikulës;
• Të mësuarit çon në veprim - informim, ndarje me të tjera, duke zbatuar ndryshimin, avokimin, pyetje të mëtejshme ose të mësuarit (Approaches to Learning Inquiry Based Learning, pvb).

Në literaturë gjejmë shumë lloje të MBK, por kryesisht katër lloje konsiderohen më gjithëpërfshirëse, si vijon: :

1. Qasja e kërkimit të strukturuar është një proces sekuencial që i ndihmon studentët të mësojnë se si të bëjnë pyetje dhe të hetojnë problemet e botës reale. Ky lloj i të mësuarit të bazuar në kërkim përdoret shpesh në klasat e kurseve shkencore, ku studentëve u jepet një problem për të kërkuar dhe u mësohet se si të përdorin procesin shkencor për të gjetur një zgjidhje.
2. Qasja e kërkimit me fund të hapur është një qasje më e lirë për të mësuarit e bazuar në kërkim. Në këtë lloj mjedisi mësimor, studentëve u jepet liria të eksplorojnë interesat e tyre dhe të bëjnë pyetje rreth temës që studiojnë. Ky lloj i të mësuarit të bazuar në pyetje përdoret shpesh në klasat e shkencave humane, ku studentëve u kërkohet të eksplorojnë një temë në thellësi dhe të debatojnë pikëpamje të ndryshme.
3. Qasja e kërkimit të bazuar në problem është një qasje e zgjidhjes së problemeve ndaj të mësuarit të bazuar në kërkim. Në këtë lloj qasjeje, studentëve u jepet një problem i botës reale për të zgjidhur. Ky lloj i të mësuarit të bazuar në kërkim përdoret shpesh në klasat e matematikës dhe inxhinierisë, ku studentëve u kërkohet të zbatojnë atë që kanë mësuar për të zgjidhur një problem të botës reale.
4. Qasja e kërkimit të drejtuar është një qasje e udhëhequr nga mësimdhënësi për të mësuarit e bazuar në kërkim. Në këtë lloj qasjeje, mësimdhënësi i udhëzon studentit në procesin e kërkimit dhe i ndihmon ata të bëjnë pyetje dhe të gjejnë zgjidhje për problemet e botës reale (What is Inquiry – Based Learning, 2023).

Përfitimet nga mësimdhënia e bazuar në kërkim

Një grup i larmishëm dhe i gjerë hulumtimesh sugjeron që qasjet e bazuara në kërkime ndikon pozitivisht në aftësinë e studentëve për të kuptuar konceptet bazë dhe procedurat. Kërkimi gjithashtu krijon një mjedis mësimor më tërheqës (Galileo dhe Scot, 2013). Rrjedhimisht, rritja e të kuptuarit konceptual të studentëve dhe zbatimi i njohurive shkencore, ka potencial për të nxitur interesin e studentëve, besimet dhe qëndrimet ndaj të mësuarit të shkencës duke ulur njëkohësisht ankthin e tyre. Kërkimi i strukturuar dhe besimet epistemologjike ndikojnë pozitivisht dhe në mënyrë domethënëse dhe roli i mësimdhënësit duket të jetë thelbësor (Wang dhe të tjerë, 2022).

Aftësitë metakognitive të studentit mund të zhvillohen përmes kërkimit, në vend që të mësohen përmendësh materiale, ata zhvillojnë aftësi për të hulumtuar, për të menduar në mënyrë abstrakte, për të organizuar, për të pyetur dhe për të reflektuar. Përvojat e kërkimit mund të ofrojnë mundësi të vlefshme për studentët për të përmirësuar të kuptuarit e tyre përmes bashkëpunimit gjë që jep mundësi për të krijuar njohuri të reja gjatë mësimit duke zhvilluar të menduarit kritik dhe krijues përmes kërkimit (Alameddinea dhe Ahwalb, 2016). Siç vërehet, nga hulumtimet e ndryshme, konstatohen përfitime jo të pakta dhe në dimensione të ndryshme. Të përmbledhura identifikohen këto përfitime:

• Inkurajon të menduarit kritik
• Përmirëson aftësitë për zgjidhjen e problemeve
• Inkurajon kreativitetin
• Përmirëson aftësitë e komunikimit
• Lidhë mësimin me botën reale
• Ndihmon studentët të kuptojnë temat komplekse
• Inkurajon mësimin e angazhuar

Së fundi, ky lloj mësimi inkurajon të mësuarit e angazhuar. Kur studentët janë të përfshirë në mënyrë aktive në procesin e të mësuarit, ata kanë më shumë gjasa të ruajnë informacionin. Kjo për faktin se ata janë të investuar në atë që po bëjnë (What is Inquiry – Based Learning, Types, Benefits, Examples, 2023).

c. Të mësuarit e bazuar në projekte si modalitet i mësimdhënies së bazuar në kërkim

MBK përbën një gamë të gjerë të qasjeve pedagogjike – didaktike si p.sh. kërkimi nga vëzhgimet në terren, në mjedise praktike, në zgjidhjen e problemeve etj. Një nga format e përshtatshme të MBK-së është të Mësuarit e Bazuar në Projekte (MBP). Në një studim të thelluar të (Thomas, 2000) në një rishikim të thelluar të literaturës, mbulon artikujt e lidhur me kërkimin mbi "të mësuarit e bazuar në projekte", "të mësuarit e bazuar në probleme", "të mësuarit ekspeditar". Për më shumë, në një rishikim të gjerë të literaturës, konstatohet se për MBP ofrohen kriteret për t'iu përgjigjur pyetjes: Çfarë duhet të ketë një projekt në mënyrë që të konsiderohet një shembull i MBP-së? Për këtë qëllim, janë përmbledhur pesë kritere që konsiderohen si qendrore, pyetje shtytëse, kërkime konstruktive, autonomi dhe realizim, si vijon:

Projekte të MBP-së janë qendrore, jo pjesë periferike të kurrikulës. Ky kriter ka dy konkluzione. Projektet janë pjesë përbërëse e kurrikulës, projektet janë strategjia qendrore e mësimdhënies-studentët ndeshen dhe mësojnë konceptet qendrore të kursit nëpërmjet projekteve.

Projektet e MBP-së fokusohen në pyetje apo probleme që i nxisin studentët të ndeshen me konceptet dhe parimet qendrore të një disipline apo kursi. Projektet mund të ndërtohen rreth njësive tematike ose kryqëzimit të temave nga dy ose më shumë disiplina, por kjo nuk mjafton për të përcaktuar projektin. Pyetjet që ndjekin studentët, aktivitetet, produktet dhe shfaqjet që zënë kohën e tyre, duhet të orkestrohen në shërbim të një qëllimi të rëndësishme intelektual.

Projektet përfshijnë studentët në një kërkim konstruktiv. Një kërkim është një proces i drejtuar nga qëllimi që përfshin kërkimin, ndërtimin e njohurive dhe zgjidhjen. Kërkimet mund të jenë projektimi, vendimmarrja, gjetja e problemeve, zgjidhja e problemeve, zbulimi ose proceset e ndërtimit të modeleve. Por, për t'u konsideruar si një projekt i MBP-së, aktivitetet qendrore të projektit duhet të përfshijnë transformimin dhe ndërtimin e njohurive sipas kuptimeve të reja, shkathtësi të reja nga ana e studentëve.

Projektet drejtohen nga studentët në një shkallë të konsiderueshme. Projektet e MBP-së nuk janë të drejtuara nga mësimdhënësi. Ushtrimet laboratorike dhe mësimore apo broshurat nuk janë shembuj të MBP-së edhe nëse ato janë të përqendruara te problemi dhe qendrore për të kurrikula. Projektet e MBP nuk përfundojnë me një rezultat ose të paracaktuar apo rrugë të paracaktuara. Projektet e MBP përfshijnë shumë më tepër autonomi studentore, zgjedhja, koha e punës dhe përgjegjësia, sesa udhëzimet tradicionale dhe projekte tradicionale.

Projektet janë realiste, jo të ngjashme me shkollën. Projektet mishërojnë karakteristika që u japin atyre një ndjenjë autenticiteti për studentët. Këto karakteristika mund të përfshijnë temën, detyrat, rolet që luajnë studentët, në kontekstin brenda të cilit është puna e projektit të realizuar, bashkëpunëtorët që punojnë me studentët në projekt, produktet që janë prodhuar, audiencën për produktet e projektit ose kriteret me të cilat produktet gjykohen .