MËSIMDHËNIA REFLEKTIVE NË ARSIMIN E LARTË

NASER ZABELI
Universiteti i Prishtinës
MËSIMDHËNIA REFLEKTIVE NË ARSIMIN E LARTË
Të mësuarit reflektues

Mësimdhënia universitare mund të përkufizohet si një aktivitet akademik që kërkon një shtrirje të gjerë të shkathtësive dhe praktikave profesionale, si dhe nivelin e lartë të ekspertizës në fusha dhe disiplina përkatëse dhe çështje të tjera kontekstuale. Përpjekja për të aplikuar qasjet efektive të mësimdhënies si një mësimdhënës universitar siguron themelin për një kontekst cilësor të të mësuarit dhe mësimdhënies dhe një përpjekje e tillë është kritike për mësimdhënien, stafin, studiuesit akademikët dhe për të gjithë sektorin e arsimit të lartë, si në nivel kombëtar ashtu edhe në atë ndërkombëtar.

 Të mësuarit reflektues është proces që përfshin kërkimin individual, rishikimin në kontekste të ndryshme është shkathtësi që përfshin kthimin prapa nga përvoja e të mësuarit, shkathtësi për të përcaktuar nëse përmbajtja është kuptuar për t’u zbatuar në situata praktike. Të mësuarit reflektues po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm për t’u përballur me sfidat e një bote të përparuar në pikëpamje teknologjike dhe për të zhvilluar shkathtësi për t'u përshtatur me mjediset të cilat janë vazhdimisht në proces ndryshimi. Reflektimi lejon meditimin për të renë, për përvojat dhe shoqërimin e tyre me përvojat e kaluara në kontekste të ndryshme dhe fokusohet në të ardhmen. Reflektimi njihet si një nga kompetencat më të rëndësishme transferuese në të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe ndikon në zhvillimin e vazhdueshëm personal dhe profesional (Colmer dhe të tjerë, 2020). Të mësuarit reflektues shqyrton individ të brendshëm dhe të jashtëm, si dhe iniciativa dhe aktivitete kolektive që kanë në qendër gjenerimin dhe reflektimin mbi njohuritë (Feliu, 2020).

Reflektimi konsiderohet si një çelës i të mësuarit të suksesshëm si për studentët ashtu edhe për mësimdhënësit. Reflektimi është një aktivitet i rëndësishëm njerëzor përmes të cilit njerëzit meditojnë e vlerësojnë për informacionet dhe njohuritë e ndryshme. Konsiderohet si një vlerë themelore për të pasuruar dhe përsosur si të mësuarit (studenti) ashtu edhe mësimdhënien (mësimdhënësi). Procesi i reflektimit mund të forcojë të mësuarit dhe efikasitetin personal si dhe profesional të institucionit. Në këtë kuptim, analiza e përvojës duhet të jetë një nga qëllimet kryesore të të mësuarit në një institucion të AL. Reflektimi aktivizon të mësuarit, vetanalizën si dhe zgjidhje të problemeve. Aftësia për të folur për veten dhe të tjerët, ajo që kemi përjetuar na lejon të reagojmë dhe të rishkruajmë skenarë të përditshmërisë gjatë jetës. Paradigma moderne e të mësuarit dhe zbatimi i saj në arsimin e lartë e transformon këndvështrimin e mësimdhënies tradicionale ku studenti është pasiv. Një student kur ndër vepron me mjedisin në bazë të përvojës së tij të mëparshme krijon njohuritë e tij/saj individuale. Të mësuarit reflektues është transformues, duke u mundësuar studentëve të analizojnë përvojën e tyre, parimet personale të të mësuarit duke u lidhur me njohuri teorike dhe praktike dhe zhvillim të shkathtësive për të identifikuar dhe zgjidhur problemet (Bubnys, 2010).

Studentët duhet të reflektojnë mbi procesin e tyre të të mësuarit për të forcuar të mësuarit e tyre dhe për të qenë në gjendje të kuptoni se si të zhvilloni metareflektim për menaxhimin e ndryshimeve dhe sfidave të vazhdueshme të hasura si në AL ashtu edhe në vendet e punës. Studentëve u duhen struktura dhe mjete për t'i ndihmuar për të reflektuar si individualisht ashtu edhe me të tjerët (p.sh. studentët, mësimdhënësit apo mbikëqyrësit). Reflektimi është mjeti më i rëndësishëm për arritjen e përparimit në mësimin e integruar në punë, por ne nuk mund të përdorim reflektimin në mënyrë mekanike. Reflektimi i përditshëm nuk mjafton; studentët duhet të arrijnë nivelin e meta reflektimit nëse ato duhet të krijojnë një kuptim më të thellë të njohurive që mundësojnë njohuritë në veprim. Të mësuarit për të reflektuar është një art dhe kërkon trajnim. Që studentët të zhvillojnë metareflektim dhe të arrijnë përparim në mësimin e tyre të integruar në punë, ata kanë nevojë për strukturë sistematike dhe mjete që i përdorin me vetëdije (Pennbrant dhe të tjerë, pvb).

Mësimdhënia reflektive

Si për të mësuarit reflektues, ashtu edhe për mësimdhënien reflektuese, në literaturë identifikojmë përkufizime të ndryshme të përmbledhura në disa karakteristika kyçe, si vijon:

• Aftësi për të reflektuar mbi praktikën e mësimdhënies dhe për të identifikuar pikat e forta dhe të dobëta prej saj.
• Fokusim në vetëpërmirësim për praktika më të mira mësimore si dhe për rritje profesionale. 
• E bazuar në vetëvëzhgimin dhe vetëvlerësimin e mësimdhënësit për metodat e tyre të mësimdhënies. 
• Mendje e hapur ndaj praktikave të mësimdhënies dhe gatishmëria për t'u përmirësuar për më të mirën (Definition, advantages, and disavantages of reflective teaching, pvb).

Mësimdhënia reflektuese është një proces ku mësimdhënësit reflektojnë mbi praktikat e tyre të mësimdhënies në mënyrë që të shqyrtojnë efektivitetin e përgjithshëm të qasjeve të tyre gjatë procesit të mësimdhënies e cila u mundëson të përmirësojnë, modifikojnë apo ndryshojnë metodat e mësimdhënies dhe qasjet pedagogjike në përgjithësi. Përgjatë hulumtimeve, mësimdhënësit universitarë, duhet zhvilluar reflektimin për të forcuar praktikat e tyre të mësimdhënies dhe përfundimi është se praktikat reflektuese të mësimdhënies janë në mënyrë të pashmangshme jetike për mësimdhënien efektive. Dikush mund të fillojë mësimdhënien reflektuese duke bërë pyetjet çfarë dhe pse. Mësimdhënia reflektuese është një qasje që u mundëson të gjithë mësimdhënësve të çdo niveli të kuptojnë se si ata përdorin njohuritë e tyre në situatat e klasës dhe se si e kombinojnë teorinë dhe praktikën në një mënyrë më efektive. Një mësimdhënës reflektues mund të marrë të dhëna nga burime të ndryshme si, drejtuesit e fakultetit, studentët, kolegët, në mënyrë që të përmirësojë mësimdhënien e tij/saj duke përdorur reflektim. Mënyra se si reflektojmë se çfarë, pse dhe si i bëjmë gjërat, si i zhvillojmë ato, mësimdhënësit i pasurojnë praktikat e tyre dhe kjo konsiderohet si një nga karakteristikat thelbësore të një mësimdhënësi të mirë (NCERT, 2009).

Mësimdhënia reflektuese është një proces ku mësimdhënësit shikojnë prapa praktikat e tyre të mësimdhënies dhe gjejnë mënyra se si metodat e tyre të mësimdhënies mund të përmirësohen ose ndryshohen për të mësuarit më të mirë të studentëve. Ata mund ta zbulojnë duke parë se sa mirë përgjigjen studentët në klasë dhe rezultatet e testeve. Një mësimdhënës reflekton mbi procesin e tyre të mësimdhënies për të mësuar rreth praktikës së tyre dhe për të menduar nëse ajo funksionon për procesin e të mësuarit të studentëve. Me vetëvëzhgim dhe vetëvlerësim, mësimdhënësit mund të përmirësojnë teknikat e tyre të mësimdhënies. Nëpërmjet reflektimit mbi stilin e mësimdhënies, ata do të jenë të mirë në punën e tyre dhe do të ofrojnë një përvojë efektive mësimore për studentët. Liston dhe Zeichner (1987) përshkruan katër nivele të reflektimit:

1. Faktuale (reflektimi i fokusuar në rutina dhe procedurat e mësimdhënies në klasë);
2. Procedurale (reflektimi i përqendruar në vlerësimin e rezultateve të mësimdhënies);
3. Justifikuese (reflektim rreth arsyetimit të arsimimit);
4. Kritike (reflektimi i fokusuar në një analizë kritike të arsimit pasi ndikon në drejtësinë sociale dhe zhvillimin profesional të mësimdhënësve para shërbimit) (Definition, advantages, and disavcantages of reflective teaching (pvb).

Rëndësia e mësimdhënies reflektuese
Mësimdhënia reflektuese është e rëndësishme për shumë arsye:
E para, mësimdhënia reflektuese i ndihmon mësimdhënësit të kuptojnë performancën e tyre dhe ta përmirësojnë atë për të ardhmen më të mirë të studentëve; 
E dyta, mësimdhënia reflektuese shpie në metoda dhe teknika novatore të mësimdhënies nga edukatori. Kjo i lejon mësimdhënësit të gjejnë mënyra novatore për t'i bërë aktivitetet e klasës interesante dhe argëtuese për studentët. Në këtë mënyrë studentët do të marrin mësime të kënaqshme në klasë;

E treta, mësimdhënia reflektuese ndihmon edhe në përmirësimin e aftësive të mësimdhënësit për zgjidhjen e problemeve. Ata do të jenë në gjendje të krijojnë dhe strategji dhe teknika të reja për ta bërë procesin e të mësuarit të lehtë dhe të thjeshtë për t'u kuptuar nga studentët; 

E katërta, mësimdhënia reflektuese i mundëson mësimdhënësit të jetë i përgjegjshëm ndaj detyrës së tij dhe të marrë seriozisht të ardhmen. Qasje të mësimdhënies reflektuese, janë të bazuara në: vetëreflektim dhe vetëvlerësim në kërkesat dhe komente e studentëve dhe kolegëve, në evidentimin e mësimeve të ndodhura në klasë për veten, në përdorimin e metodave dhe teknikave inovative të mësimdhënies dhe në ndërtimin e një marrëdhënie të mirë me studentët. Prandaj, mësimdhënia reflektuese është një koncept i rëndësishëm, sepse mund të ndihmojë një mësimdhënës për të parë mënyrën se si ai/ajo funksionon në klasë. Mësimdhënia reflektuese na lejon të dimë se çfarë funksionon më mirë për interesin e studentëve (Charasteristics, importance
and approaches of reflective teaching, pvb). Si çdo aspekt në procesin e të mësuarit dhe mësimdhënies edhe mësimdhënia reflektuese, ka përparësitë dhe mangësitë e saja, por hulumtimet kanë provuar se më shumë ka përparësi se sa dobësi:

Tabela: Përparësitë dhe dobësitë e mësimdhënies reflektuese

(Përshtatur nga: What are the Types of Reflective Teaching and Advantages and Disavantages of
Reflective Teaching, pvb)

Mësimdhënësi reflektues

Për të qenë mësimdhënës reflektues natyrisht se janë të nevojshme njohuri, shkathtësi e bindje për profesionin. Janë të domosdoshme njohuritë për përmbajtjen, njohuritë e përmbajtjes pedagogjike, njohuritë e përmbajtjes pedagogjike teknologjike, me një fjalë një gamë e caktuar e kompetencave. Krahas këtyre karakteristikave, janë po aq të rëndësishme edhe atributet personale të mësimdhënësit. Autorë të ndryshëm, krahas mjedisit, vënë theksin kryesor në atributet personale të mësimdhënësit. Atributet personale i referohen vetefikasitetit (besimi që njerëzit kanë për aftësinë e tyre për të kryer me sukses një veprim të caktuar në situate specifike, p.sh. në mësimdhënie), llojeve të personalitetit (të qenit imagjinar ose reflektuese) dhe përvojës së punës.

Vetefikasiteti mund të ndikojë fuqishëm në fuqinë që ka një person për të përballuar qëllimet, detyrat ose sfidat. Njerëzit me vetefikasitet të lartë besojnë se mund të performojnë mirë dhe kanë më shumë gjasa t'i shohin detyrat, problemet ose sfidat e vështira në kontekste më të gjëra dhe në shkathtësinë për t'i trajtuar ato dhe jo për t'u shmangur. Përfundimi i shpeshtë dhe i
suksesshëm i një detyre specifike rrit vetefikasitetin (Bandura, 1997), sepse kur njerëzit besojnë se përpjekjet e tyre kanë qenë të suksesshme, rritet besimi i tyre për të përmbushur detyra të ngjashme. Dështimi i përsëritur, nga ana tjetër, mund të ulë besimet e vetë-efikasitetit. Vëzhgimi i sukseseve dhe dështimeve të të tjerëve gjithashtu kontribuon në besimet e individëve për
aftësitë e tyre, ndërsa bindja verbale pozitive i inkurajon individët të përpiqen, të vazhdojnë dhe të kenë sukses, duke promovuar kështu zhvillimin e aftësive dhe rritjen e besimeve të vetefikasitetit. Studime të ndryshme tregojnë se mësimdhënësit me një ndjenjë më të madhe të vetefikasitetit vazhdojnë më gjatë kur përballen me sfida, shfaqin një entuziazëm më të madh për mësimdhënien dhe në përgjithësi janë më efektivë në klasë (p.sh. Holzberger dhe të tjerë, 2013). Nivelet e larta të vetefikasitetit janë përgjithësisht të lidhura me sjelljen pozitive të mësimdhënies, e cila karakterizohet nga zgjedhja e aktiviteteve të mësimdhënies, përpjekjet, këmbëngulja, arritjet, angazhimi profesional, pasioni për punën, e kështu me radhë (Vogel dhe Human-Vogel, 2016 ). Ndjenja e vetefikasitetit të një personi mund të ndikojë në aftësinë e tyre për t'u përballur me situata të papritura ose sfiduese në mënyra krijuese.

Përvoja. Përveç vetefikasitetit studimet tregojnë se, ndërsa mësimdhënësit bëhen më me përvojë, ata improvizojnë më shumë. Mësimdhënësit me më shumë përvojë shfaqin sjellje më kreative të mësimdhënies.

Mësimdhënia reflektuese sipas Pollard dhe të tjerë (2019), aplikohet sipas një procesi ciklik ose spiral në të cilën mësimdhënësi monitoron, vlerëson dhe rishikon praktikën e tij të vazhdueshme nëpërmjet stadeve kryesore si: Reflekto; Planifiko; Bëj dispozita; Vepro; Mbledh prova; Analizo provat, Vlerëso provat.

Mësimdhënësit reflektues bëjnë pyetje, shqyrtojnë provat dhe kërkojnë ide që mund t'i përdorin për t'i ndihmuar studentët e tyre të kenë sukses. Mësimdhënësi reflektues planifikon kohë të mjaftueshme për të menduar për aktivitetet e mësimdhënies dhe për të bërë plane të reja. Mësimdhënësi reflektues përdor strategji të zgjidhjes së problemeve për të trajtuar çështje
komplekse dhe gjithmonë mendon në mënyrë prospektive dhe retrospektive.

Për t'u bërë një mësimdhënës reflektues, dikush do të ketë nevojë për informacione të dobishme për mënyrën se si studentët reagojnë ndaj mësimeve, si dhe disa qëndrime dhe aftësi kritike. Marrja e njohurive mbi efektivitetin e mësimdhënies shoqërohet më së miri me monitorimin e vazhdueshëm të përparimit të studentëve përmes vlerësimit formues. Për t'u bërë një mësimdhënës reflektues, nevojitet vullneti dhe aftësia për të vënë në dyshim supozimet e tyre rreth mësimdhënies dhe të mësuarit (Gupta dhe të tjerë, 2019).

Të mësuarit reflektues dhe mësimdhënia reflektuese kërkon kohë, angazhim dhe më shumë të menduar, por si këmbim kjo siguron përfitime të mëdha. Përfshirja dhe angazhimi në këtë proces do të jetë i dobishëm dhe me vlerësim për mësimdhënësit ashtu edhe për studentët, sepse do të çojë në një mësimdhënie efektive dhe në përvoja mësimore.

Bibliografia

Biggs, J.& Tang, C. (2011). Teaching for Quality Learning at University. What the Student Does (4th edition). The Society for Research into Higher Education.

Bubnys, R. (2010). Reflective Learning Models in the Context of Higher Education: Concept Analysis. Problems of Education in the 21st Century. 20 (58).

Colmer, J., Serra, T., Canabate, D. &Bubnys, R. (2020). Reflective Learning in Higher Education.
Charasteristics, importance and approaches of reflective teaching (nd) https://educationsummary.com/lesson/approaches-of-reflective-teaching/.

Definition, advantages, and disadvantages of reflective teaching (nd) https://educationsummary.com/lesson/advantages-and-disadvantages-of-reflective-teaching-b-ed-notes/ 

Feliu, J.C. (2020). Reflective Learning in Higher Education. Special Issue. https://www.mdpi.com/books/pdfdoënload/book/2845.

Gupta, T., Shree, A. & Mishra, L. (2019). Reflective Teaching as a Strategy for Effective Instruction. Educational Quest: An Int. J. of Education and Applied Social Science.10 (1).37-43, DOI: 10.30954/2230-7311.1.2019.6. file:///C:/Users/Latiitude/Doënloads/EQ-ABHASHREE-2019.pdf.

Hughes, G., Baumeb, D., Fletchercand, A. S. & Cooper, L. A. (2023). Developing as a teacher: changing conceptions of teachingand the challenges of applying theory to practice. TEACHING IN HIGHER EDUCATION. https://doi.org/10.1080/13562517.2023.2212589. Routlerdge. Taylor and fransis Group.

Mastrokoukou S., Kaliris A., Donche V., Chauliac M., Karagiannopoulou E., Christodoulides P. & Longobardi C. (2022). Rediscovering Teaching in University: A Scoping Revieë of Teacher Effectiveness in Higher Education. Front. Educ. (7)861458. doi: 10.3389/feduc.2022.861458).

NCERT (2009). Reflective Teaching- A handbook towards preparing a Reflective Teacher. https://ncert.nic.in/dte/pdf/Reflective_Teaching-13221.pdf.

Moya, E. C., Lopez, M. A.R., & Cara, M. J. C. (2020). Active Methodologies in Higher Education: Perception and Opinion as Evaluated by Professors and Their Students in the Teaching-Learning Process. Front. Psychol. Sec. Educational Psychology. 11.
https//:doi.org/10.3389/fpsyg.2020,01703. 

Mthethwa-Kunene, K., Rugube, T., & Maphosa, C. (2022). Rethinking Pedagogy: Interrogating Ways of Promoting Deeper Learning in Higher Education. European Journal of Interactive Multimedia and Education. 3(1), e02204. https://doi.org/10.30935/ejimed/11439.

Pollard, A., Black-Hawkins, K., Hodges, G. C., Dudley, P., Higgins, S., James, M., Linklater, H., Swaffeld, S., Swann, M. and Wolpert, M.A. (2019). Reflective teaching in Schools. London: Bloomsbury Academic.

Raman, S. (2016). Emerging Trends in Higher Education Pedagogy. Wawasan Open University.

Sayantan Mandal (2018). Teaching-Learning in Higher Education: Evolution of Concepts and an Attempt toëards Developing a New Tool of Analysis. Centre for Policy Research in Higher Education (CPRHE) National Institute of Educational Planning and Administration.

Silva, E. R., Amorim, C., Herguedas, J.L.A. & Batista, P. (2022). Trends of Active Learning in Higher Education and Student’s Well-Being: A Literature Revieë. Front Psychol. Sec. Educational Psychology 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.844236.

Smith, K. (2020). Expansive Learning for Teacher Educators- The Story of the Norwegian National Research School in Teacher Education (NAFOL). Curriculum, Instruction, and Pedagogy. https://doi.org/10.3389/feduc.2020.00043).

Pennbrant, S., Nunstedt, H., Bernhhardsson, L. (nd). Learning Through Reflection – The Portfolio Method as a Tool to Promote Work Integrated Learning in Higher Education. https://mail.google.com/mail/u/0/?pli=1#inbox?projector=1.

Vogt, M. & Weber, C. (2020). The Role of Universities in a Sustainable Society. Why Value-Free Research is Neither Possible nor Desirable. Sustainability 2020, 12(7), 2811; https://doi.org/10.3390/su12072811.

What are the Types of Reflective Teaching and Advantages and Disavantages of Reflective Teaching (pvb). https://educationsummary.com/lesson/types-of-reflective-teaching/.

Zabeli, N. (2023). Mësimdhënia efektive dhe kurrikula (Effective Teaching and Curricula). Prishtinë: Magjia e Librit.

Zabeli, N. (2024). Mësimdhënia në arsimin e lartë (Teaching in Higher Education). Prishtinë: Universiteti i Prishtinës.